In onderstaand artikel wordt op een constructieve wijze wordt beschreven hoe je met te veel stress om kunt gaan. Er zijn drie strategieën, of combinaties, hoe je met te veel stress kunt leren omgaan.
1. Iets doen aan de stress situatie zelf door deze te vermijden of te verminderen (bijvoorbeeld nee zeggen tegen een klus/opdracht),
2. Iets doen aan de gevolgen van stress ( ontspannen, yoga, sporten, goed eten, slapen en uitrusten waardoor de hoge cortisol waarde in je lichaam weer op een normaal niveau komt)
3. Iets doen aan de wijze waarop jij naar stress kijkt en hoe jij het ervaart, jezelf veranderen dus.
Het is duidelijk dat Marco na eerst de laatste twee mogelijkheden te hebben geprobeerd uiteindelijk heeft gekozen heeft om de stress situatie uit de weg te gaan. Vaak geen makkelijke keuze met veel consequenties die in onderstaand artikel goed wordt toegelicht.
‘Ik verwacht door een stap terug van meer waarde te kunnen zijn’ Marco van Basten
Terugtreden Door terug te treden als hoofdtrainer en verder te gaan als assistent neemt Marco van Basten een verstandige beslissing. Zouden meer topmannen kunnen doen. Waarom zien we dat zo weinig?
Een gouden wissel
Marco van Basten treedt uit eigen beweging terug als hoofdtrainer van AZ. Hij wisselt van functie met zijn assistent, die hem dus opvolgt. Een gebaar waaraan topmanagers een voorbeeld kunnen nemen.
Peter van Lonkhuyzen
- Stress is een dodelijke aandoening. Hormonen zoals adrenaline, noradrenaline en cortisol, die het lichaam in stress-situaties produceert, zijn gevaarlijke stofjes. In het dierenrijk hebben ze nuttige functies: bij een bedreiging door een roofdier zorgen ze ervoor dat topprestaties kunnen worden geleverd, zoals vluchten of terugvechten. Als de dreiging weg is verdwijnen de stoffen naar de achtergrond.
In het mensenrijk ligt dat anders, omdat stress vaak chronisch is. Weken- of maandenlang kunnen we gespannen rondlopen omdat we het oneens zijn met de baas, het slecht met collega’s kunnen vinden of het werk ons boven het hoofd groeit. Maar als het niveau van de stresshormonen in het bloed lange tijd hoog is, kunnen ze schade aanrichten. Langdurige stress vergroot het risico op aandoeningen zoals beroertes, hartfalen, diabetes, depressies en infectieziektes. En zoals ervaringsdeskundigen weten: slapeloze nachten, gespannen gezinsrelaties dankzij verregaande humeurigheid, en minder zin in het leven.
Marco van Basten voelde het ook. Zijn baan als voetbalcoach, met hooggespannen verwachtingen op de tribunes, machtsstrijd in de bestuurskamers, lastige talentjes op het veld en de wekelijkse wedstrijdspanning, bezorgde hem hartkloppingen. Hij werd begeleid om met de spanning om te gaan, zonder succes. Hij dacht dat het met de jaren vanzelf over zou gaan. Op een dag, drie weken geleden, lukte het zelfs niet meer naar de training te gaan.
Van Basten is niet de eerste voetbaltrainer die om gezondheidsredenen terugtreedt, en hij zal de laatste niet zijn. Fritz Korbach maakte het het bontst, door in 2003 na één training bij Sparta al weer te vertrekken. Buiten de sport komt het zelden voor: Benedictus XVI deed vorig jaar zijn witte toga af. Hij was de eerste paus die vrijwillig afstand van het ambt deed sinds Gregorius XII in 1415.
Maar probeer eens voorbeelden te bedenken van de manier waarop Van Basten het doet. Niet alleen legt hij zijn functie neer, hij neemt nederig de rol van assistent op zich. Vanaf nu beweegt het nationale voetbalicoon zich in de schaduw van Alex Pastoor. De liefhebbers kennen Pastoor als gewezen trainer van NEC.
Politicus Jan Marijnissen deed het: in 2008 deed hij afstand van het fractievoorzitterschap ten gunste van Agnes Kant, om als ‘gewoon’ Kamerlid verder te gaan. In de omgekeerde beweging van wat ons gevoel zegt, namelijk dat je moet opklimmen zo ver je kunt. Maar verder?
De behoefte om op te klimmen op de carrièreladder mag als een belangrijke economische krachtbron worden beschouwd. Ze maakt dat we ’s ochtends ons bed uitkomen om te schitteren op ons werk. Bij voorkeur doen we het licht aan op de zaak, vóór de baas. Juichend bellen we naar huis als we worden uitverkoren om een loodzwaar project te doen. Ook als het een project is waar veel stress bij komt kijken.
En als je dan de top hebt gehaald kom je niet snel weer naar beneden. Althans niet zelf. Vaker ontstaat er onvrede, een conflict, en dan een ‘toe aan een uitdaging elders’, ‘in goed overleg’ natuurlijk. Lees: met een vertrekregeling.
Lekker terug naar de inhoud
Niet in alle sectoren wordt er hetzelfde over gedacht. Bij sommige professionals met uitdagende functies is de behoefte om promotie te maken minder sterk. Onder wetenschappers, advocaten en consultants komt roulerend leiderschap voor: om beurten wordt iemand aangesteld om de scepter te zwaaien over de vakgroep of het kantoor. Na twee of drie jaar zit het corvee erop en mag je weer lekker terug naar de inhoud van het onderzoekswerk of de advisering.
Zo kun je Van Bastens ‘move’ ook zien. In de functie van hoofdtrainer ben je uithangbord en regelneef tegelijk – niet leuk. Als assistent op het veld in Alkmaar mag hij doen wat hij leuk vindt, waar hij goed in is, namelijk jonge talenten beter maken. Terug naar de inhoud. „Ik verwacht dat ik door een stap terug te doen meer van waarde kan zijn”, zei hij daar gisteren zelf over.
Niet alleen AZ kan profijt hebben van die verstandige, en je mag ook zeggen moedige, stap. Van Bastens gezondheid en omgeving hebben er ook baat bij. Vreemd is alleen dat de op het oog verstandige stap vaak als een afgang wordt beschouwd.
Van de managers kampt 9 procent met te veel stress en nog 32 procent heeft daar incidenteel last van, zo blijkt uit onderzoek van het tijdschrift Management Team. Volgens de vereniging Slaap-Waak Onderzoek kampt zelfs 22 procent van de Nederlanders met slapeloosheid. Eenderde van het werkgerelateerde ziekteverzuim wordt veroorzaakt door werkstress. Stress is uitgegroeid tot beroepsziekte nummer 1.
Als iemand dan kiest voor de kwaliteit van leven, zijn gezondheid en ‘de inhoud’, zou dat heel normaal moeten zijn. Waarom kleeft aan vrijwillige demotie dan nog steeds de geur van afgang?
De (vaak overdreven) status die we aan dominante figuren toedichten speelt ongetwijfeld een rol. Alleen al als we denken dat iemand leidinggevende is, doet dat hem of haar in onze achting stijgen. Jongens in een zomerkamp die pijltjes moesten gooien hadden overdreven verwachtingen over de prestaties van hun groepsleiders, nog voordat één pijltje was gegooid. Studenten die aan de computer een taak moesten uitvoeren samen met een fictieve medewerker, een zekere ‘Mark’, vonden hem competenter als ze te horen kregen dat Mark hun leidinggevende was.
Een hoge status heeft voordelen. Bij een experiment kregen vrouwen foto’s voorgeschoteld van lelijke en knappe mannen, die om beurten werden omschreven als ‘arts’, ‘leraar’ of ‘fastfoodrestaurantmedewerker’. Lelijk of knap, de vrouwen hadden consequent de meeste belangstelling voor de artsen. Het feit dat iemand meer status heeft, zorgt er zelfs voor dat zijn lengte groter wordt ingeschat.
Onderzoekers zijn de laatste jaren steeds meer te weten gekomen over de scheikunde van de macht: oftewel de stofjes in ons bloed die sterk verschillen al naar gelang onze positie onder- of bovenaan de maatschappelijke ladder. Bij dominante dieren (en mensen) kunnen meer testosteron en betere receptoren voor testosteron worden aangetroffen, wat hun zelfvertrouwen stimuleert. Ook zijn hogere concentraties dopamine en serotonine gevonden, die machtgevoel aantrekkelijk maken. Waarschijnlijk bieden deze ‘gelukshormonen’ tegenwicht tegen de stress die de hoge bomen in hun functie ervaren.
Macht is verslavend
Maar met deze genot brengende stoffen in het lichaam is het moeilijk afstand te doen van de macht. Van macht wordt wel gezegd dat het verslavend is en daar lijkt inmiddels voldoende bewijs voor te bestaan. Primatoloog Frans de Waal was ooit getuige van wat er gebeurde toen een alfamannetje in de chimpanseegroep werd ‘afgezet’ door een nieuwe leider. Hij liet zich tijdens confrontaties uit de boom vallen en lag als een zielig kind op de grond te kronkelen. Uiteindelijk zat hij vaak als een zombie voor zich uit te staren.
Waarschijnlijk is het moeilijker om afstand te doen van de macht dan veel mensen – mensen die haar niet hebben – zich kunnen voorstellen. Dat maakt dat je eraan wilt vasthouden ook als de stress je langzaam boven je hoofd groeit. Wat Marco van Basten doet, is net als stoppen met roken: een verslaving de baas worden ten gunste van de gezondheid. Lang geleden was roken stoer, tegenwoordig is stoppen stoer. Misschien wordt vrijwillige demotie ook ooit stoer.
Peter van Lonkhuyzen is journalist. Hij schreef het boek Taboe: macht. Waarom chefs in dictators en ondergeschikten in zombies veranderen.
Dit zei hij gisteren zelf over zijn stap terug
Gisteren werd bekend dat Marco van Basten een stap terugdoet bij voetbalclub AZ. Van trainer wordt hij nu assistent-trainer. Hij wisselt met Alex Pastoor, de huidige assistent-trainer, die nu dus hoofdtrainer wordt. Waarschijnlijk zal Van Basten nooit meer als hoofdtrainer actief zijn in het betaald voetbal.
De 49-jarige Van Basten kampt al een tijdje met gezondheidsklachten. In een verklaring zei de oud-international dat het trainerschap hem mentaal en fysiek „ongemakken” bezorgt. Van Basten:
,,Ik ben blij met mijn nieuwe rol, wat meer in de schaduw. Ik heb zin om op het veld met die jonge talenten aan de slag te gaan.”
Hij kampte al een tijdje met hartkloppingen, veroorzaakt door de stress die het trainerschap met zich meebrengt: ,,Ik ging ervan uit dat dat met meer ervaring wel minder zou worden.”
Weliswaar volgde hij een aantal cursussen om met de spanning om te gaan, maar dat bleek niet voldoende. Een paar weken geleden moest Van Basten daardoor stoppen met werken. „Ik ben nu zo’n tien jaar hoofdcoach en in dat vak komt er veel spanning naar boven. Daar ging ik niet op een fijne manier mee om.” Van Basten denkt dat als hij weer hoofdtrainer wordt, de klachten weer zullen verergeren.
Van Basten stapte dit seizoen over van SC Heerenveen, waar hij twee seizoenen coach was, naar AZ in Alkmaar. Bij de wedstrijd afgelopen weekend tussen AZ en SC Heerenveen betuigden supporters van beide clubs hun steun aan de trainer.
Dit artikel is verschenen in de nrc.next van woensdag 17 september 2014